مزیت های نسبی صنعت نساجی ایران چگونه شکوفا می شوند؟
مهندس رضا معتمدی مدیرعامل شرکت معتمدتکس در گفتگو با ماهنامه «صنعت نساجی و پوشاک»، ضمن برشمردن نقاط ضعف و کاستی‌های صنعت نساجی کشور و تشریح چرایی تبدیل‌نشدن مزیت‌های نسبی این صنعت به مزیت رقابتی، راهکارهای جالب‌توجهی را برای بهره‌گیری از مزیت‌های نسبی، به‌روزرسانی تکنولوژی در صنعت نساجی، انجام سرمایه‌گذاری‌های مشترک مخصوصا با کشور ترکیه و حتی صادرات منسوجات و پوشاک به بازارهای جهانی بدون تاثیر پذیرفتن از تحریم‌ها مطرح کرده است. مشروح این گفتگو به سمع و نظر خوانندگان گرامی می‌رسد با این توضیح که بنا به درخواست ایشان و به‌منظور برقراری ارتباط بهتر با خوانندگان، پاسخ‌ها به صورت محاوره‌ای تنظیم شده است.
* با توجه به تحولات اقتصادی سال 1403 مانند افزایش نرخ ارز، تشدید ناترازی ها، افزایش واردات و … چه مسیری پیش روی صنعت نساجی ایران در سال 1404 متصور هستید؟
ببینید، واقعیت این هست که سال 1403 برای صنعت نساجی ایران، سال آسونی نبود. افزایش نرخ ارز از یک طرف باعث گرانی مواد اولیه و ماشین‌آلات شد، و از طرف دیگه با واردات بی‌رویه نخ و بخصوص پارچه که انجام شد، تولیدکننده‌های داخلی با چالش جدی روبه‌رو شدند. حالا با ورود به سال 1404، صنعت نساجی ایران سر یک دو راهی مهم قرار گرفته، یا باید با همین ساختار سنتی و مشکلات ادامه بدیم که نتیجه‌ش مشخصه: رکود بازار نساجی و رقابت قیمت بین تولیدکننده‌ها که یک بازی دو سر باخته؛ یا اینکه جسارت بازسازی و بازتعریف مسیر رو داشته باشیم. من معتقدم اگر بخش خصوصی، دولت و نهادهای تصمیم‌گیر مثل انجمن صنایع نساجی ایران کنار هم قرار بگیرند و تمرکز روی نوسازی، بهره‌وری و صادرات‌محورشدن محصولات باشه، صنعت نساجی می‌تونه از این دوران سخت، سربلند بیرون بیاد. ولی اگه نگاه حمایتی واقعی و هوشمندانه به این صنعت نشه، ممکنه تو رقابت منطقه‌ای و جهانی بیشتر از قبل عقب بیفتیم.
* آیا با وجود افزایش نرخ دلار و مشکلات دیگر، همچنان امکان ورود ماشین‌آلات و تکنولوژی روز دنیا به صنعت نساجی کشور فراهم است و با شرایط فعلی، شرکت های نساجی برای نوسازی و به‌روزرسانی تجهیزات تولید چه باید بکنند؟ نقش دولت و نهاد تصمیم‌گیری کشور در این زمینه چیست؟
واقعیت اینه که با افزایش نرخ ارز و مخصوصا دلار بالای صد هزار تومان که در مقطعی شاهد آن بودیم، واردات ماشین‌آلات جدید برای بسیاری از تولیدکننده‌ها تقریبا غیرممکن شده؛ مخصوصا برای بنگاه‌های متوسط و کوچک که واقعا از نظر نقدینگی تحت فشارند. اما خوشبختانه روزنه‌هایی هنوز وجود داره. به طور مثال در حال حاضر این امکان فراهم است که واردکنندگان ماشین‌آلات، از ارز توافقی صرافی ملی استفاده کنند که حدود ۷۰ هزار تومان هست. همین اختلاف با نرخ بازار آزاد، خودش یک امتیاز مهمه و اگر به‌درستی و با بوروکراسی کمتر اجرا بشه، می‌تونه تا حد زیادی مشوق واردات ماشین‌آلات به‌روز باشه به‌جای واردات محصولاتی مثل پارچه. اما فراتر از این، ما نیاز به یک برنامه کلان برای نوسازی تجهیزات داریم. سیاست‌گذار باید مسیرهایی مثل واردات ماشین‌آلات دست‌دوم باکیفیت، مشارکت با برندهای خارجی و حتی تأسیس خطوط مونتاژ داخلی رو تسهیل کنه. نوسازی صنعت نساجی یک ضرورت اجتناب‌ناپذیره، نه یک انتخاب. چون اگه عقب بمونیم، دیگه حرفی برای گفتن در بازارهای بین‌المللی نخواهیم داشت.
* اگرچه صنعت نساجی کشور از نظر هزینه‌های نیروی کار، منابع انرژی، دسترسی به مواد اولیه، موقعیت جغرافیایی و … درقیاس با بسیاری از کشورها دارای مزیت نسبی است، اما متاسفانه تاکنون نتوانسته از این مزیت‌ها جهت رشد قابل‌توجه تولید و صادرات منسوجات و پوشاک و حضور در بازار جهانی استفاده کند. علل این موضوع از نظر شما چیست و چه راهکارهایی برای تبدیل این مزیت ها به دستاوردهای عملی در صنعت نساجی پیشنهاد می کنید؟
این موضوع واقعا یکی از سوال‌های کلیدی هست. ما همیشه درباره مزیت‌های نسبی صنعت نساجی ایران حرف زدیم، مثل نیروی انسانی ارزان، انرژی نسبتا ارزان، دسترسی به پنبه و مواد اولیه پتروشیمی، موقعیت جغرافیایی عالی برای صادرات به آسیا و اروپا و …، اما سوال اینه که چرا این مزیت‌ها تبدیل به مزیت رقابتی نشدند؟ دلیلش اینه که ما روی زنجیره ارزش و بهره‌وری سرمایه‌گذاری نکردیم. اکثر کارخانه‌ها هنوز با ماشین‌آلات قدیمی کار می‌کنند، برندینگ و بازاریابی صادراتی ما ضعیفه، دانش فنی روز دنیا وارد سیستم نشده و حلقه ارتباطی بین دانشگاه و صنعت هم تقریبا قطع شده. برای اینکه این مزیت‌ها به نتیجه برسند، باید چندتا کار همزمان انجام بشه: اول، اصلاح جدی در سیاست‌های حمایتی و صادراتی؛ دوم، جذب سرمایه برای نوسازی و دیجیتالی‌سازی خطوط تولید؛ و سوم، آموزش نیروی انسانی به‌روز و متخصص. در کنار این موارد، ما باید به سمت تولید محصولاتی بریم که ارزش افزوده بالاتری دارند، نه فقط صادرات مواد خام یا پارچه خام. طراحی، بسته‌بندی، برندینگ و تعامل با بازارهای هدف باید تقویت بشه. اگه این حلقه‌ها رو به هم وصل نکنیم، مزیت‌ها فقط روی کاغذ می‌مانند.
* یکی از مولفه‌های مهم در رشد و توسعه صنایع نساجی کشورهای مختلف در سال‌های اخیر، بهره‌گیری از همکاری های دو و چندجانبه جهت سرمایه‌گذاری مشترک و تبادل محصول و تکنولوژی بوده است. در این زمینه کشورمان چگونه می‌تواند نسبت به جذب سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت نساجی و پوشاک اقدام کند و تاثیر تحریم‌ها را در این فرآیند چه میزان ارزیابی می‌کنید؟
بدون شک همکاری‌های بین‌المللی یکی از راه‌های اصلی توسعه در صنعت نساجی محسوب می‌شه. امروز کشورهایی مثل بنگلادش، ویتنام یا حتی ازبکستان تونستند با جذب سرمایه‌گذاری خارجی، انتقال تکنولوژی و ورود برندهای جهانی، تحولی اساسی در صنعت نساجی خود ایجاد کنند. در ایران هم ظرفیت این کار وجود داره. هم بازار داخلی بزرگی داریم، هم موقعیت جغرافیایی استراتژیک بین شرق و غرب، و هم منابع انسانی و مواد اولیه‌ای که برای یک شریک خارجی جذابه. ولی خب، نمی‌تونیم منکر تأثیر تحریم‌ها بشیم. تحریم‌ها واقعا کار رو سخت کردند؛ هم در جذب سرمایه، هم در انتقال تکنولوژی، و هم در انتقال پول و تبادلات بانکی. اما با این حال، راه بسته نیست. ما باید از مدل‌هایی استفاده کنیم که بتونه تحریم‌ها رو دور بزنه، مثل مشارکت با شرکت‌های واسط در کشورهای همسایه، استفاده از ظرفیت مناطق آزاد، یا حتی ایجاد واحدهای مشترک در خارج از کشور و انتقال تولید به ایران. نکته کلیدی اینه که امنیت سرمایه‌گذار خارجی باید تضمین بشه. قوانین حمایتی، ثبات اقتصادی و شفافیت در فرآیندها برای سرمایه‌گذار خارجی خیلی مهمه. اگر این موارد رو جدی بگیریم، حتی در شرایط تحریم هم می‌شه سرمایه خارجی رو جذب کرد و ازش برای توسعه صنعت نساجی استفاده کرد.
* از آنجایی که کشور ترکیه به‌عنوان یکی از کشورهایی که به رشد قابل‌توجهی در صنعت نساجی و پوشاک خود در سال‌های گذشته دست یافته، اکنون با چالش‌هایی در زمینه افزایش هزینه‌های تولید و قیمت تمام‌شده مواجه است، آیا امکان همکاری بین ایران و ترکیه جهت بهره‌گیری از ظرفیت‌های یکدیگر جهت برون‌رفت از مشکلات و رشد تولید و صادرات هر دو کشور وجود دارد؟ و این همکاری به چه صورت قابل انجام است؟
قطعا امکان همکاری وجود داره، و اتفاقا الان بهترین زمانشه. ترکیه در سال‌های اخیر جهش بزرگی در حوزه پوشاک، طراحی، برندینگ و صادرات داشته، ولی امروز با افزایش هزینه‌های نیروی کار، انرژی و مواد اولیه روبه‌رو شده و به‌دنبال راه‌هایی برای کاهش قیمت تمام‌شده تولیدات خود هست. از طرف دیگه، ایران ظرفیت خوبی برای تولید با هزینه پایین‌تر داره؛ نیروی انسانی ماهر، انرژی ارزان‌تر و موقعیت جغرافیایی نزدیک. حالا اگه این دو فضا کنار هم قرار بگیرند، می‌تونن یک مدل برد-برد بسازند. به‌عنوان مثال، می‌تونیم تولید بعضی از اقلام اولیه، فرآیندهای پرهزینه یا حتی مونتاژ نهایی رو در ایران انجام بدیم و طراحی، برندینگ و صادرات از طریق ترکیه پیش بره. این مدل می‌تونه با ایجاد شرکت‌های مشترک (Joint Venture)، سرمایه‌گذاری ترکیه‌ای‌ها در مناطق آزاد ایران، یا حتی راه‌اندازی خطوط تولید ترکیه‌ای‌ها در شهرهای مرزی دو کشور شکل بگیره. حتی تبادل نیروی متخصص، آموزش مشترک و انتقال تکنولوژی هم می‌تونه در این همکاری‌ها گنجونده بشه. نکته مهم اینه که دولت‌های دو کشور باید این مسیر رو با توافقات گمرکی، تعرفه‌ای و تسهیل در صدور مجوزها هموار کنند. بخش خصوصی آماده‌ست، فقط کافیه موانع سیاسی و بوروکراتیک برطرف بشه تا این ظرفیت بالقوه، بالفعل بشه.
* در حوزه تکنولوژی و ماشین‌آلات روز دنیا، ترکیه به چه پیشرفت‌هایی در سال های اخیر دست یافته و آیا تکنولوژی و ماشین‌آلات این کشور برای صنایع نساجی کشور قابل‌استفاده است؟ همچنین آیا مراودات تکنولوژیکی بین دو کشور تحت تاثیر تحریم‌ها قرار خواهد داشت یا خیر؟
ترکیه در سال‌های اخیر پیشرفت‌های قابل‌توجهی در حوزه تکنولوژی نساجی داشته؛ هم در زمینه واردات ماشین‌آلات پیشرفته از اروپا و هم در توسعه خطوط تولید داخلی که بعضا از لحاظ کیفیت و قیمت رقابتی هستند. امروز ترکیه به یکی از مراکز اصلی نمایشگاه‌ها و عرضه تکنولوژی روز دنیا در صنعت نساجی تبدیل شده و این مزیت بزرگی برای کشورهای منطقه محسوب می‌شه. برای ایران، این موضوع یک فرصت واقعیه؛ هم از نظر خرید ماشین‌آلات جدید و هم از نظر آموزش و انتقال تکنولوژی. بسیاری از تأمین‌کنندگان بزرگ جهانی در ترکیه نمایندگی فعال دارن و می‌تونیم از این مسیر راحت‌تر و با ریسک کمتر وارد مذاکره و خرید بشیم. ماشین‌آلات تولید داخل ترکیه هم در برخی بخش‌ها مثل چاپ، فینیشینگ یا تجهیزات جانبی کیفیت مناسبی دارند و برای بسیاری از واحدهای تولیدی در کشور ما کاملا قابل استفاده هستند. در خصوص تحریم‌ها، طبیعتا در برخی موارد محدودیت‌هایی وجود داره، اما به دلیل روابط گسترده اقتصادی بین ایران و ترکیه و همچنین سابقه تعامل در شرایط مشابه، بسیاری از این موانع قابل مدیریت هستند. به بیان ساده‌تر، ترکیه دروازه‌ای مطمئن برای دسترسی به تکنولوژی روز دنیاست، به‌شرطی که از ظرفیت‌های موجود به‌درستی استفاده کنیم و نهادهای مرتبط در داخل کشور نیز روندهای مربوط به تأمین تجهیزات را تسهیل کنند.
* با توجه به اینکه کشورهای مهم تولیدکننده و صادرکننده منسوجات و پوشاک، با تعرفه‌های دونالد ترامپ مواجه شده‌اند و ممکن است صادرات آنها به بازار آمریکا کاهش پیدا کند، چه فرصت‌ها و تهدیدهایی در این زمینه برای صنعت نساجی و پوشاک کشورمان متصور هستید؟
در هفته‌های اخیر، آمریکا تعرفه‌های جدید و بالاتری برای واردات پوشاک از کشورهای مختلف اعمال کرده که این موضوع تأثیر زیادی بر صادرکنندگان بزرگ پوشاک داشته. مثلا چین و ویتنام که در سال‌های اخیر رشد زیادی در صنعت پوشاک داشتن، با تعرفه‌هایی ۳۴ و 46 درصدی برای واردات پوشاک به آمریکا مواجه شدند که در مورد چین، تعرفه‌ها باز هم افزایش پیدا کرده. اما از طرف دیگه، ترکیه که همسایه ماست و در صنعت پوشاک هم پیشرفت‌های زیادی کرده، تعرفه‌ش ۱۰ درصد برای صادرات پوشاک به آمریکاست. این تفاوت تعرفه‌ها به ترکیه کمک کرده که بتونه سهم بیشتری از بازار پوشاک آمریکا رو بگیره. حالا با توجه به اینکه ایران به‌دلیل تحریم‌ها نمی‌تونه مستقیم وارد بازار آمریکا بشه، این فرصت به وجود میاد که از موقعیت ترکیه استفاده کنیم. ایران و ترکیه می‌تونن همکاری‌های دوجانبه‌ای داشته باشن که به‌ویژه در زمینه صادرات پوشاک به بازار آمریکا خیلی به نفع ما باشه. چند تا راهکار برای بهره‌برداری از این فرصت‌ها می‌تونه اینطور باشه:
۱. تولید مشترک در ترکیه: ایران می‌تونه با همکاری شرکت‌های ترکیه‌ای و تولید پوشاک در ترکیه، محصولات رو به آمریکا صادر کنه. این همکاری باعث می‌شه هزینه‌ها کم بشه و ایران بتونه سهم بیشتری از بازار آمریکا بگیره.
۲. استفاده از ترکیه به‌عنوان پلتفرم صادراتی: با استفاده از زیرساخت‌ها و تعرفه پایین ترکیه، ایران می‌تونه ترکیه رو به عنوان یک مسیر صادراتی برای واردات به آمریکا در نظر بگیره.
۳. سرمایه‌گذاری مشترک: ایران و ترکیه می‌تونن در زمینه‌های مختلف، مثل تکنولوژی‌های جدید پوشاک و بهبود فرآیندهای تولید همکاری کنن تا بتونن محصولات باکیفیت‌تری رو به بازار جهانی صادر کنن. این استراتژی‌ها می‌تونه کمک کنه که ایران از مزایای تعرفه پایین ترکیه استفاده کنه و بتونه به بازار آمریکا راه پیدا کنه، بدون اینکه تحت تاثیر تحریم‌ها قرار بگیره.
* چه پیشنهادات و راهکارهایی را برای رشد و پیشرفت صنعت نساجی و پوشاک کشور در مقطع فعلی مفید و اثرگذار می دانید؟
برای رشد و پیشرفت صنعت نساجی و پوشاک کشور در شرایط فعلی، چند تا نکته و پیشنهاد هست که می‌تونه تأثیر زیادی در بهبود وضعیت این صنعت داشته باشه:
۱. تمرکز بر نوآوری و فناوری‌های روز دنیا: یکی از بزرگ‌ترین مشکلات صنعت نساجی ایران اینه که از تکنولوژی‌های به‌روز استفاده نمی‌کنیم. برای رقابت با بازارهای جهانی، باید صنعت نساجی کشور با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، کیفیت محصولاتش رو بالا ببره. این می‌تونه شامل سرمایه‌گذاری در ماشین‌آلات جدید، استفاده از مواد اولیه باکیفیت و به‌کارگیری روش‌های تولید سبز و پایدار باشه.
۲. تقویت همکاری‌های بین‌المللی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی: امروز هیچ کشوری نمی‌تونه به‌تنهایی در بازار جهانی رقابت کنه. بنابراین، باید همکاری‌های دو و چندجانبه با کشورهای مختلف، به‌ویژه کشورهای همسایه و شرکای تجاری مثل ترکیه رو تقویت کنیم. این همکاری‌ها می‌تونه به انتقال دانش فنی و جذب سرمایه‌گذاری کمک کنه. ایران باید از فرصت‌های بین‌المللی بهره‌برداری کنه و به‌دنبال ایجاد مشارکت‌های بلندمدت با شرکت‌های خارجی باشه.
۳. حمایت از تولید داخلی و صادرات محصولات: دولت باید جدی‌تر از همیشه از تولیدکنندگان داخلی حمایت کنه و شرایط مناسب برای صادرات رو فراهم کنه. به‌عنوان مثال، مشوق‌های مالی، معافیت‌های مالیاتی و تسهیل فرآیند صادرات می‌تونه کمک زیادی به رشد صنعت پوشاک بکنه. همچنین، باید از برندهای داخلی حمایت کنیم و کیفیت محصولات رو بالا ببریم تا بتونیم در بازارهای جهانی سهم بیشتری بگیریم.
۴. آموزش و توانمندسازی نیروی کار متخصص: نیروی کار متخصص یکی از عوامل مهم برای موفقیت هر صنعتی هست. بنابراین، باید آموزش‌های تخصصی در زمینه‌های مختلف صنعت نساجی مثل طراحی، تولید، مهندسی نساجی و مدیریت تولید رو اولویت قرار بدیم. برگزاری دوره‌های آموزشی برای نیروهای کار داخلی می‌تونه به بهبود کیفیت تولید و رقابت‌پذیری ایران در بازارهای جهانی کمک کنه.
۵. پیشبرد تولید پایدار و دوستدار محیط‌زیست: با توجه به مشکلات جهانی مثل تغییرات اقلیمی، صنعت نساجی باید به سمت تولید پایدار و استفاده از مواد اولیه بازیافتی بره. همچنین باید فرآیندهای تولید طوری بهینه‌سازی بشه که کمترین آسیب رو به محیط‌زیست وارد کنه. این کار نه تنها هزینه‌ها رو کاهش می‌ده بلکه می‌تونه باعث جذب مشتریان و بازارهای جدید هم بشه.
۶. تقویت زیرساخت‌های تجاری و لجستیک: برای اینکه صنعت نساجی ایران بتونه وارد بازارهای جهانی بشه، باید زیرساخت‌های تجاری و لجستیکی بهتری داشته باشیم. مثلا تسهیل حمل‌ونقل، کاهش هزینه‌های گمرکی و بهبود شرایط حمل‌ونقل بین‌المللی می‌تونه موقعیت صادراتی ایران رو بهبود بده. با توجه به این پیشنهادات، صنعت نساجی ایران می‌تونه جایگاه خوبی در بازارهای جهانی پیدا کنه و سهمش رو در عرصه بین‌المللی بیشتر کنه. مهم اینه که همه بخش‌ها از دولت تا بخش خصوصی و حتی نیروهای کار دست به دست هم بدیم تا این اهداف رو عملی کنیم.
* و نکته پایانی؟
گروه مهندسی و بازرگانی معتمدتکس با توجه به توانمندی‌های بالایی که در صنعت نساجی و پوشاک داره، می‌تونه کمک زیادی به صنعت نساجی و پوشاک ایران بکنه. معتمدتکس در زمینه فناوری و تکنولوژی پیشرفته تخصص زیادی داره و می‌تونه این تجربیات رو به کارخانه‌های ایرانی منتقل کنه. این گروه به راحتی می‌تونه کارخانه‌های نساجی ایران رو با آخرین تکنولوژی‌های تولید آشنا کنه و کمک کنه تا فرآیندهای تولید بهینه بشه، کیفیت محصولات بالا بره و کارخانه‌ها به رقابت‌پذیری بیشتری در بازارهای جهانی دست پیدا کنن. همچنین معتمدتکس در زمینه تولید سبز و پایدار هم فعال هست. استفاده از مواد اولیه بازیافتی و کاهش ضایعات در تولید یکی از اولویت‌های این گروه است. این کار نه‌تنها به حفظ محیط‌زیست کمک می‌کنه، بلکه باعث کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری در فرآیند تولید می‌شه. معتمدتکس می‌تونه به کارخانه‌های ایرانی در پیاده‌سازی این روش‌ها کمک کنه و اون‌ها رو به سمت آینده‌ای پایدار هدایت کنه. در نهایت، معتمدتکس می‌تونه به‌عنوان یک پلتفرم صادراتی عمل کنه. با توجه به روابط تجاری خوب با ترکیه و زیرساخت‌های این کشور، ایران می‌تونه از ترکیه به‌عنوان مسیر صادراتی برای ارسال محصولات خود به بازارهای جهانی استفاده کنه. این همکاری می‌تونه از مزایای تعرفه پایین ترکیه بهره‌برداری کنه و ایران رو قادر بسازه تا به‌راحتی وارد بازارهایی مثل اروپا و آمریکا بشه، بدون اینکه تحت تأثیر تحریم‌ها قرار بگیره. این فرصتی عالی برای تقویت صادرات و رشد صنعت نساجی ایران است.
